Amerika’da alkol yasağı döneminde tıbbi alkol, beklenmedik bir şekilde yasal boşlukların en büyüklerinden birine dönüştü. 1920 ile 1933 yılları arasında yürürlükte kalan Volstead Yasası, alkolün üretimi, taşınması ve satışını yasaklamış olsa da; aynı yasa içinde yer alan bir istisna, yasağın etkisini önemli ölçüde zayıflattı: Tıbbi amaçla alkol satışı.
Bu makale, Amerika’da alkol yasağı döneminde tıbbi alkolun nasıl sistemsel bir açık oluşturduğunu, doktorlardan eczacılara, kaçakçılardan federal hükümete kadar birçok aktörün bu durumdan nasıl etkilendiğini detaylı şekilde inceliyor.
1. Amerika’da Alkol Yasağı ve Tarihçesi
1.1 Yasağın Arkasındaki Güçler
-
yüzyılın başında Amerika’daki İçki Karşıtı Hareket (Temperance Movement), özellikle dini gruplar ve kadın örgütleri tarafından destekleniyordu. Bu hareketin öncüsü olan Kadın Hristiyan İçki Karşıtı Birliği (WCTU) ve Anti-Saloon League, alkolün aile yapısını yıktığını ve toplumda suça neden olduğunu savunuyordu.
Bu baskıların sonucunda 1919’da 18. Anayasa Değişikliği kabul edildi ve Volstead Yasası yürürlüğe girdi. Alkol tüketimi değil, üretimi ve satışı yasaklandı.
1.2 Volstead Yasası ve Açıklar
Volstead Yasası, %0.5’ten fazla alkol içeren içecekleri kapsıyordu. Ancak yasa;
-
Tıbbi kullanım için reçeteli alkol satışına,
-
Dini ayinlerde kullanılacak şaraba,
-
Endüstriyel alkol üretimine
izin veriyordu.
Bu üç alan, yasağın en büyük sistem açıklarını doğurmuş oldu.
2. Tıbbi Alkol: Yasal Görünümlü Bir Kaçakçılık
2.1 Doktor Reçeteleri ile Viski
Volstead Yasası’na göre lisanslı doktorlar, hastalarına alkol reçete edebiliyordu. Bu durum, alkolün bir ilaç gibi yazılması ile sonuçlandı. Özellikle baş ağrısı, sindirim bozuklukları, grip gibi hafif şikayetler bile reçeteyle viski alınmasını sağladı.
Birçok doktor bu sistemle binlerce reçete yazarak ciddi gelirler elde etti. Eczacılar da bu ilaçları satma hakkına sahipti. Sadece 1921 yılında, 8 milyon litreden fazla “tıbbi alkol” reçeteyle satıldı.
2.2 “Medicinal Whiskey” Etiketi
Alkol firmaları, alkol üretmeye devam etmek için ürünlerini “Medicinal Whiskey” adı altında etiketlediler. Bu şişeler, eczanelerde satılmak üzere lisanslı olarak dağıtıldı. Birçok içki markası bu sayede üretimlerini sürdürdü.
İlginç bir şekilde, modern Amerikan viski markalarının bazıları, bu yasa sayesinde hayatta kaldı. Brown-Forman (Jack Daniel’s üreticisi), bu dönemde tıbbi viski üretimi lisansı alan birkaç şirketten biriydi.
3. Eczaneler: İçkinin Yasal Dağıtım Noktası
3.1 Walgreens’in Büyümesi
Tıbbi alkol satışına verilen izin, en çok eczaneleri etkiledi. Özellikle Walgreens adlı zincir, bu dönemde büyük bir büyüme yaşadı. 1920 yılında sadece 20 mağazası olan Walgreens, yasağın sonunda 400’den fazla şubeye sahipti.
3.2 Reçete Yazımındaki Sahtekârlıklar
Bazı doktorlar, parayla reçete satmaya başladı. Devlet, sahte reçeteler ve doktor dolandırıcılığı ile mücadele etmek zorunda kaldı. Ancak denetim yetersizliği ve rüşvet, sistemin çökmesine yol açtı.
4. Kaçakçılar ve Mafya: Tıbbi Alkolün Suistimali
4.1 Kaçak Üretimle Karışan Yasal Alkol
Kaçakçılar, yasal tıbbi alkol etiketleriyle piyasaya kaçak içki sürdüler. Laboratuvar ortamında üretilmiş endüstriyel alkol, kaçak içki haline getirildi. Bazen bu ürünler ölümcül zehirlenmelere yol açtı.
4.2 Al Capone ve Chicago İmparatorluğu
Özellikle, tıbbi alkol mafya patronları tarafından da kullanıldı. Al Capone, Chicago’da hem kaçak içki dağıtımını yönetti hem de tıbbi alkol reçetelerini kontrol eden doktor ve eczanelerle işbirliği yaptı. Bu, yasaların nasıl delindiğine dair en dramatik örneklerden biridir.
5. Devletin Müdahalesi ve Çelişkili Politikalar
5.1 Federal Soruşturmalar
1920’lerin sonlarına doğru, federal hükümet, sahte tıbbi alkol reçeteleri üzerine soruşturmalar başlattı. Hatta 1930’da kurulan Federal Prohibition Bureau, doktorlar ve eczacılar üzerinde baskıyı artırdı.
Ancak kamuoyundaki destek azaldı. Gazeteler, “hastalık bahanesiyle içki içen sağlıklı insanlar”ı haberleştirmeye başladı ve yasa giderek alay konusu haline geldi.
5.2 Zehirli Alkol ve Devletin Sorumluluğu
Devlet, kaçak içki üretimini durdurmak için endüstriyel alkole zehir karıştırılmasını onayladı ve bu karışımlar binlerce kişinin ölümüne yol açtı. Ayrıca eleştiriler, “halkı cezalandıran yasa” eleştirilerini beraberinde getirdi.
6. Tıbbi Alkolün Kültürel Yansıması
6.1 Filmler ve Edebiyatta Tıbbi Alkol
1920’ler Amerika’sını konu alan birçok film ve kitap, tıbbi alkol sistemini hicvetmiştir:
-
Boardwalk Empire dizisinde, reçeteli viski üzerinden dönen kaçakçılık işlenir.
-
F. Scott Fitzgerald’ın Muhteşem Gatsby romanında yasağın arka planı önemli bir temadır.
6.2 Halk Arasında Mizah
Reçeteyle viski alma esprileri, dönemin popüler fıkraları arasındaydı. “Bugün öksürük için viski yazdıracağım” gibi ifadeler, yasağın işlevsizliğini özetliyordu.
7. Alkol Yasağının Sonu ve Tıbbi Alkol Sisteminin Kapanışı
7.1 21. Anayasa Değişikliği
1933 yılında Franklin D. Roosevelt yönetiminde 21. Anayasa Değişikliği yapıldı ve alkol yasağı tamamen kaldırıldı. Bu, Amerika tarihinde bir anayasa değişikliğinin başka bir değişiklikle iptal edildiği tek örnektir.
7.2 Tıbbi Alkol Sisteminin Kapanışı
Yasağın kaldırılmasıyla birlikte, tıbbi alkol reçete sistemine de son verildi. Eczaneler artık içki satamaz hale geldi, doktorların alkol yazma yetkisi kaldırıldı. Ancak bu dönem, Amerikan tarihine sistem açıklarının nasıl yasa dışı ekonomilere dönüşebileceğini gösteren çarpıcı bir örnek olarak geçti.
