Sessizliğin Ardındaki Direniş
20. yüzyılın ikinci yarısında Arjantin’de yaşanan diktatörlük rejimi, yalnızca siyasi bir baskı süreci değil; aynı zamanda insanlık tarihinin karanlık sayfalarından biri hâline geldi. Plaza de Mayo Anneleri, bu karanlık sayfalara ışık tutan, tarihin tanıklarını direnişin öncüsü yapan cesur kadınlardı. Bu anneler, Arjantin’de “kaybolan” çocuklarının peşine düşerek adaletin sembolü hâline geldi.
Kirli Savaş ve Arjantin’de Diktatörlük Dönemi
Arka Plan: 1976 Darbesi ve Sonrası
Arjantin’de 24 Mart 1976 tarihinde General Jorge Rafael Videla liderliğinde gerçekleşen askeri darbe ile demokratik yönetim devrildi. Yerine gelen cunta yönetimi, ülkeyi “komünist tehditten arındırmak” bahanesiyle geniş çaplı bir baskı politikasını devreye soktu.
-
Yaklaşık 30.000 kişi kaçırıldı, işkence gördü ya da öldürüldü.
-
Bu döneme “Kirli Savaş (La Guerra Sucia)” adı verildi.
-
Binlerce insan gece baskınlarıyla kaçırıldı ve bir daha geri dönmedi.
Kaybolanlar: Desaparecidos
Kayıp İnsanların Sessizliği
Desaparecidos (kayıp kişiler), genellikle siyasi muhalifler, öğrenci aktivistler, sendikacılar ve hatta sadece muhalefetle ilişkilendirilen sivillerdi. Devlet destekli terör örgütleri ve istihbarat birimleri tarafından kaçırıldılar.
-
Tutuklu listelerinde adları yoktu.
-
Cesetleri çoğunlukla bulunamadı.
-
Ailelere hiçbir resmi bilgi verilmedi.
Bu durum, binlerce aileyi hem hukuki hem duygusal bir belirsizlik içinde bıraktı.
Anneler Meydanda: İlk Adım
Plaza de Mayo’da İlk Toplanma – 30 Nisan 1977
Arjantin’in başkenti Buenos Aires’teki tarihi Plaza de Mayo meydanı, 1977’de farklı bir amaç için anılmaya başladı. 14 anne, çocuklarının akıbetini öğrenmek için bir araya geldi.
“Çocuğum nerede?” – Bu basit soru, yıllarca sürecek bir direnişin fitilini ateşledi.
-
Anneler haftalık olarak her perşembe meydanda yürümeye başladılar.
-
Beyaz başörtüsü taktılar – çocuklarının bebek bezlerinden dikilmişti.
-
Sessiz ama kararlı protestolar, kamuoyunun dikkatini çekmeye başladı.
Kurumsallaşan Direniş: Madres de Plaza de Mayo
Sivil Hareketten Kurumsal Direnişe
Zamanla bu anneler bir araya gelerek “Madres de Plaza de Mayo” adlı bir insan hakları organizasyonu kurdular. Amaçları:
-
Kaybolan çocuklarının bulunmasını sağlamak.
-
Sorumluların yargılanmasını talep etmek.
-
Diğer kayıp ailelerine destek vermek.
1980’lerde örgüt ikiye ayrıldı:
-
Asociación Madres de Plaza de Mayo: Radikal, sistem karşıtı.
-
Madres Línea Fundadora: Daha geleneksel ve hukuki yollara inanan.
Bu ayrılık, taktiksel olsa da ortak amaç değişmedi: Adalet.
Beyaz Başörtüsünün Anlamı
Simgesel Bir Direniş
Annelerin taktığı beyaz başörtüsü zamanla Arjantin’in en güçlü direniş sembollerinden biri hâline geldi.
-
Temizliği, masumiyeti ve anneliği simgeliyordu.
-
Plaza de Mayo zeminine tebeşirle çizilen başörtü simgeleri, sessiz çığlıkların sesi oldu.
Baskılar, Gözaltılar ve Kaybolan Anneler
Anneler de Tehdit Altındaydı
Cunta yönetimi sadece kaybolan çocuklarla sınırlı kalmadı. Bazı anneler de:
-
Kaçırıldı ve işkenceye maruz kaldı.
-
Öldürüldü.
-
Tehdit edilerek susturulmak istendi.
Özellikle 1977 yılında üç kurucu annenin kaçırılıp öldürülmesi, hareketi daha da uluslararası hâle getirdi.
Uluslararası Destek ve Farkındalık
Direnişin Sesi Dünya’ya Ulaştı
1980’li yıllarda Plaza de Mayo Anneleri, Avrupa başkentlerinde, Birleşmiş Milletler’de ve sivil toplum örgütleri tarafından desteklenmeye başlandı. Ayrıca;
-
Nobel Barış Ödülü’ne aday gösterildiler.
-
Uluslararası medya hareketi takip etti.
-
İnsan hakları örgütlerinden geniş destek aldılar.
Demokrasiye Geçiş ve Adalet Arayışı
Cuntanın Yargılanması
1983’te askeri diktatörlük sona erdi. Ancak adalet, o kadar da kolay gelmedi.
-
Yeni hükümet darbecileri yargılamaya çalıştı.
-
Ancak “Due Obedience” ve “Punto Final” yasaları, sorumluları korudu.
-
Anneler mücadeleyi sürdürdü.
2005 yılında bu yasalar kaldırıldı ve bazı generaller mahkûm edildi.
Kaybolan Torunlar: Gerçek Kimliklerini Arayan Nesil
Çalınan Bebekler ve Genetik Banka
Birçok kayıp hamile kadın, doğum yaptıktan sonra öldürülmüştü. Bebekleri ise:
-
Devlet görevlileri ya da cuntaya yakın ailelere yasadışı yollarla verilmişti.
-
Kimlikleri değiştirildi, ailelerinden koparıldılar.
“Abuelas de Plaza de Mayo” (Büyükanneler), torunlarını bulmak için ayrıca örgütlendi. Ayrıca DNA bankası oluşturularak birçok torun gerçek ailesine kavuştu.
Bugün: Miras, Mücadele ve Hafıza
Plaza de Mayo Anneleri’nin Günümüzdeki Rolü
Harekette aktif olan annelerin çoğu artık çok yaşlı. Ancak:
-
Her Perşembe hala Plaza de Mayo’da yürüyen anneler var.
-
Onların yerine çocukları ve torunları da mücadeleyi sürdürüyor.
-
Arjantin’de insan hakları bilincinin gelişmesinde temel rol oynadılar.
2022 itibarıyla 130’dan fazla torun kimliğine kavuştu.
Sessiz Çığlık, Kalıcı Adalet
Plaza de Mayo Anneleri, yalnızca kayıp çocuklarının peşine düşen anneler değil; aynı zamanda modern tarihin en etkili insan hakları hareketlerinden biridir. Hatta, onlar sevdiklerini ararken tüm dünyaya şu dersi verdiler:
“Bazen en güçlü direniş, en sessiz olanıdır.”
Arjantin’in karanlık geçmişiyle yüzleşmesinde onların payı tartışılmaz. Ve belki de en önemlisi, “unutmamak” adına tarihe kazınmış bir vicdan oldular.
