Alexander Selkirk ve Robinson Crusoe’nun Kesişen Dünyaları
Alexander Selkirk ve Robinson Crusoe isimleri, tarih ve edebiyatın iç içe geçtiği ender örneklerden biridir. Biri 18. yüzyılda gerçekten yaşamış bir denizci, diğeri ise hayal ürünü bir roman kahramanı. Ancak bu iki isim, yüzlerce yıldır birlikte anılır. Çünkü Selkirk’in ıssız bir adadaki hayatta kalma hikâyesi, Daniel Defoe’nun yazdığı Robinson Crusoeromanına doğrudan ilham vermiştir. Bu makalede, gerçek yaşamın kurmaca üzerindeki etkisini, Selkirk’in dramatik öyküsünü ve Robinson Crusoe’nun edebiyat tarihindeki yerini detaylı biçimde ele alacağız.
Alexander Selkirk Kimdir?
Erken Yaşamı
Alexander Selkirk, 1676 yılında İskoçya’nın Lower Largo kasabasında dünyaya geldi. Maceraperest bir ruh taşıyan Selkirk, genç yaşlarda denizciliğe başladı. Böylece asi karakteri ve yetenekli bir denizci oluşu kısa sürede dikkat çekti.
Korsanlarla Okyanuslara
1703 yılında özel izinli korsan gemisi Cinque Ports’a ikinci kaptan olarak katıldı. Bu gemi, İngiltere adına İspanyol gemilerine ve kolonilerine saldırmak üzere Güney Amerika açıklarına yelken açmıştı.
Issız Ada: Gerçek Bir Hayatta Kalma Mücadelesi
Gemiden Ayrılış
Selkirk, gemi kaptanı Thomas Stradling ile yaşadığı anlaşmazlık sonrası, Şili kıyılarına yaklaşık 640 km uzaklıkta bulunan Más a Tierra adasında karaya çıkarılmayı talep etti. Geminin denize elverişli olmadığına inanıyordu. 1704 yılında, yanına bazı temel ihtiyaçlarla birlikte ıssız adaya bırakıldı.
Issız Adada Geçen Yıllar
Yıllar sonra, Selkirk’in bu adada geçirdiği tam 4 yıl ve 4 ay, insanın doğa ile mücadelesinin en çarpıcı örneklerinden biridir. Hayatta kalmak için:
-
Keçiler avladı ve etiyle beslendi.
-
Hindistan cevizleri, kabuklu yemişler ve balıkla diyetini çeşitlendirdi.
-
Ağaç kabuklarından ve kumaş parçalarından giysi yaptı.
-
Kendine bir barınak inşa etti.
-
Adada yalnızlıkla başa çıkmak için yüksek sesle konuşmaya başladı.
Bu süreçte hayatta kalma becerileri olağanüstü şekilde gelişti. 1709 yılında, kaptan Woodes Rogers komutasındaki Dukeadlı İngiliz gemisi adaya uğradığında, Selkirk kurtarıldı.
Robinson Crusoe’nun Doğuşu
Daniel Defoe ile Tanışalım
Daniel Defoe, 1660 doğumlu İngiliz yazar ve gazetecidir. Robinson Crusoe adlı romanı, 1719 yılında yayımlandı. Ayrıca, İngiliz edebiyatının ilk modern romanı olarak kabul edilir.
Gerçekten İlham Alan Kurmaca
Robinson Crusoe’nun birçok özelliği Alexander Selkirk’le birebir örtüşmektedir:
| Özellik | Alexander Selkirk | Robinson Crusoe |
|---|---|---|
| Gemiden ayrılma sebebi | Kaptanla anlaşmazlık | Geminin batması |
| Adaya bırakılma yılı | 1704 | 1659 (romanda) |
| Adada kalma süresi | 4 yıl 4 ay | 28 yıl |
| Adaya bırakıldığı yer | Şili açıklarındaki Más a Tierra | Karayipler açıklarında hayalî bir ada |
| Hayatta kalma yöntemleri | Keçi avı, barınak yapımı, kendi kendine konuşma | Aynı yöntemler, ayrıca günlük tutma |
Defoe, Selkirk’in hikâyesini A Privateer’s Voyage Round the World adlı eserden öğrenmişti. Ancak karakterin ismini, arka planını ve bazı olayları değiştirerek romanlaştırdı. Alexander Selkirk ve Robinson Crusoe arasındaki ilişki böylece netleşmeye başladı.
Edebî Başarı ve Etkisi
Romanın Yayınlanması
Robinson Crusoe romanı 25 Nisan 1719’da Londra’da yayımlanarak büyük bir ilgiyle karşılandı. Hatta ilk baskısı 4 hafta içinde tükendi ve takip eden aylarda birkaç yeni baskı daha yapıldı.
Kültürel Etki
Roman yalnızca edebi başarı elde etmekle kalmadı; aynı zamanda:
-
Modern bireycilik anlayışını temsil etti.
-
Sömürgecilik dönemine özgü Batı-merkezli bakışı yansıttı.
-
Hayatta kalma edebiyatının temel taşlarından biri oldu.
-
Yalnızlık, doğa ile başa çıkma ve Tanrı’ya yöneliş gibi temaları işledi.
Gerçek ve Kurmaca Arasında Bir Hayat
Selkirk’in Sonraki Yılları
Kurtarıldıktan sonra İngiltere’ye dönen Selkirk, bir dönem şöhretin tadını çıkardı. Ancak huzursuz bir ruh taşıdığı için tekrar denize açıldı. 1721 yılında, Afrika açıklarında sarı humma nedeniyle hayatını kaybetti.
Robinson’un Ölümsüzleşmesi
Robinson Crusoe ise edebiyat tarihine adını altın harflerle yazdırdı. Roman, 300’den fazla dile çevrildi ve yüzlerce film, dizi, tiyatro eserine ilham kaynağı oldu. Hatta “Robinsonade” adı verilen ayrı bir edebi tür doğurdu.
Tartışmalar: Edebî Sahiplik ve Tarihî Hakikat
İlham mı, İntihal mi?
Bazı tarihçiler, Defoe’nun Selkirk’in hikâyesini neredeyse birebir kullandığını savunarak, yazarın etik dışı davrandığını öne sürmüştür. Ancak dönemin telif hakkı anlayışı bugünkünden oldukça farklıydı.
Kolonyal Eleştiriler
Modern eleştirmenler, romanın yerlilere karşı üstünlükçü bir Batılı karakter olan Crusoe’nun, özellikle Cuma karakteri üzerindeki hakimiyetini sorgulamaktadır. Selkirk’in hikâyesi bu noktada daha doğaldır ve güç ilişkilerinden uzaktır.
